IRAK BITIK “IRAKTAKİ BİLGİLER KİTABI”

 "18 Temmuz 2016’da 97 yaşında uçmağa varan, Erken Türk Tarihi Araş-tırmacısı Kazım MİRŞAN’ın aziz hatırasına armağan"

 edilen bu kitabı 

Türk tarihine ışık salmış, önemli bir tarihi dilbilimci ve değerli tarihçi Kazım MİRŞAN'a  olan saygı göstergesi olarak burada yer verdik.

"Genlerimin Dogum ve Durak Yerleri yönetimi"

https://www.docdroid.net/GEYfvYX/irak-bitik-icler-220218-rev-3.pdf#page=5

Ay Kültünün Dini-Mitolojik Sisteminde Türk Boy Adları Etimolojisi isimli kitabının 119. ve 134.Numaralı sayfalarında “Ok’’ ve “On’’ söz-cüklerini göstererek Türklerin kendilerini bu kelimeler ile adlandırdığını etimolojik olarak ispat etmiştir.

 Iraq Bitig’de de sıkça geçen Ok ve On milleti Fuzuli Bayat’ın etimolojik delillerle gösterdiği Türk milletinin tarihi süreç içerisinde kullandığı isimlerinden biridir.

https://www.docdroid.net/GEYfvYX/irak-bitik-icler-220218-rev-3.pdf#page=5

 Iraq Bitig’in okumaları yapılırken Kazım Mirşan’ın okumalarında kullandığı al-fabe dikkate alınmıştır. IRAQ BİTİG, Kazım MİRŞAN’ın 97 yıllık yaşamı boyunca yapmış olduğu onlarca çalışmadan sadece bir tanesidir. Bu kıymetli eseri Türk Milletine daha anlaşılır hale getirme düşüncesiyle tekrardan ele alınmıştır.

TasarımErcüment KARTAL

erc.kartal@gmail.com

Baskı

Özsan Matbaacılık Bursa / 2018

Yazar

Mustafa Turgay TÜFEKÇİOĞLU

Çevirmen

Özden İlteriş BULCA

ISBN 978-975-96705-2-8

İÇİNDEKİLERÖNSÖZ

ÖNSÖZ

1840 yılında İçki Türkistan’da Tun-Huang şehri yakınında Bin Buda mağarasında bulunan Türkçe el yazmaları Dr. Aurel Stein tarafından deve kervanları ile İngilte-re’ye götürülmüştür. Bu yazmalardan biri olan Iraq Bitig önce Wilhem Thomsen tarafından “Fal Kitabı” olarak okunmuştur. W. Thomsen 25 Kasım 1893 de Orhun Yazıtlarının Türkçe olduğunu dünyaya ilan eden dil bilimcidir. W. Thomsen Irk kelimesinin Türklere Arapça’dan geçme bir kelime olduğu düşüncesi ile bu kelimeyi “Fal Kitabı” olarak okumuştur.

An-cak şu da bir gerçektir ki; W. Thomsen’ Türkçeyi 30 yaşından sonra öğrenmiştir.

Arapçada, Kur’an-ı Kerim öncesinde yazılmış olan herhangi bir yazılı kitap yoktur. Yani Araplarda yazılı dil Kur’an-ı Kerim ile gelişmeye başlamıştır. Erken Türkler ise tarihin başından beri yazmaktadır. İ

slam sonrası 704’deki Kutaybe Bin Müslim’in Türkistan işgali ile Arapça bu coğrafyaya girmiştir. Dolayısı ile dil bilgisi ve içeriği ile İslam öncesi döneme ait olan ve kadim Uygur Türkçesi ile yazılmış olan “IRAQ BİTİG” isimli eserin içine Arapça kelimelerin girdiği düşüncesini dile getirmek yanlıştır.

Zaten metinlerdeki kelimelerin hiçbiri Arapça kökenli değildir.

 Eğer Irk kelimesi yani kitabın adı Arapçadan alınmış olsaydı kitabın içerisinde yer alan birçok kelimenin de Arapça kökenli olması gerekirdi.

Diğer önemli bir husus ise kitabın içeriğinde fal olarak yorumlanacak bir konunun olmamasıdır. Kitap adı olan “IRAKTAKİ BİLGİLER KİTABI” geçmişte yaşa-yanların öğütlerini, bilgilerini, tarih ve coğrafya bilgilerini içermektedir.

Ben 2007 yılında İngiltere’de müzede yer alan kitabın aslının fotokopilerini, Ta-lat Tekin ve Wilhem Thomsen’in “Fal Kitabı” olarak çevirisini yaptığı ve basılı hale getirdiği Irk Bitig isimli kitapları Kazım Mirşan’a ulaştırdım. Çünkü kitabın çok az yazıldığı o devirlerde Türklerin “Fal Kitabı” yazmaları anlaşılır bir durum değildi.

Kazım Mirşan Uygur el yazmalarını Türkçe olarak okudu ve kitabın “IRAKTAKİ Bİ   LGİLER KİTABI” olduğunu ortaya koydu.

 At-Oy Ögüntün Eminis adında 2007 de bastırdığımız kitabın içinde “Iraq Bitig” olarak yayınlandı.

Bugün de Talat Tekin’in çevirisini yaptığı Irk Bitig “Fal Kitabı” adı altında Tür-kiye’deki üniversitelerimizin hemen hemen tamamında okutulmaktadır.

 Bu ki-taptaki okumaların yanlış olduğunu belirterek, Kazım Mirşan’ın kitabını konu ile ilgili üç yüz kadar akademisyene bizzat yolladım. Son 10 yıldır da her isteyene kitabı yollamaya devam ediyorum. Ancak herhangi bir dönüş yapılmadı. Düşün-dük ki olumlu veya olumsuz bir şekilde cevap veren yani eleştiren olur. Ancak hiçbir geri dönüş olmadı.

Üniversitelerimizde Türkoloji bölümlerinde okuyan talebelerimize içinde “öğütler, tarih, coğrafya, devlet yönetimi, din, ahlak ve etnografya” gibi birçok konu ele alın-mışken kitabın üniversitelerimizde fal kitabı olarak okutulması kabul edilemezdi.

Kazım Mirşan 18 Temmuz 2016’da 97 yaşında uçmağa vardı. Onun çalışmala-rına verdiğim desteği hayatımın sonuna kadar da devam ettirme kararlılığı içe-risindeyim.  Bu düşünceyle genç Türkolog Özden İlteriş Bulca ile bu çalışmayı ortaya koyduk.Kazım Mirşan 2007’de yayınladığımız kitabında “İTİ  N” kelimesinin anlamını “İmpuls’’ olarak, “OQ” kelimesini de “Quantum’’ olarak vermiştir. Aşağıda ken-di el yazısı ile bu gibi kelimeleri ne anlamda kullandığını sizlere aktarmaktayım. Düşündük ki bu gibi kelimeler metnin anlamını zor anlaşılır hale getirmektedir. Bu düşünce ile bu çalışmayı  yaptık

Okumaların temelini Kazım Mirşan’ın Uygur el yazması alfabesi oluşturmaktadır. Önce bu alfabe irdelenmelidir.

Metinde her harf tek tek okunarak verilmiştir.Kültürel temellerimizden olan Uygur el yazması IRAK BİTİG önemli ve kıymetli bir eserimizdir.

 Erken Türk Tarihi açısından kıymet teşkil eden bu esere gerekli önem verilmelidir.

Başta genç akademisyenlerimizin ilgisi ile Kazım Mirşan’ın çalışmalarının değerlendirileceğini umut etmekteyim. 

Turgay TÜFEKÇİOĞLU

GİRİŞ

Iraq Bitig, Dr. M. Aurel Stein tarafından İç Türkistan’ın Tun-Huang Kenti Bin Buda Mağaraları’ndaki bir el yazmaları kütüphanesinde 1840 yılında bulunmuş-tur.

 Bu eser eski Uygur Türkçesi ile kâğıt üzerine Türk tamgaları ile yazılmış olan en eski Türk el yazmasıdır.

Kitabın boyu 13.6 cm, eni ise 8 cm’dir.

Kitabın sayfaları için kullanılan kâğıtlar sarı renkli, sağlam ve kalın, iyi bir cins Türk kâğıdı üzerine yazılmıştır.

Eserin yazımında fırça ve çok iyi bir cins kara mürekkep kullanılmıştır.

 Ayrıca yapraklar dikiş kullanılmadan tutkal ile yapıştırılmış bulunmaktadır.

 Kitap yapraklarının şimdiye kadar kopmamış olması da tutkalın ne kadar kaliteli olduğunu göstermektedir.

 Kitaba sayfa numarası verilmemiştir. Sayfa numarası yerine paragraf başlangı-cındaki satır üstüne noktalar (küçük daireler) koyularak, paragraflar belirtilmiştir.

Iraq Bitig’de toplam 17 sayfa Qıtanca yazı yer almaktadır. Geriye kalan metin-ler ise Türkçe’dir.

Yani Türkçe metin 104 küçük sayfadan oluşmaktadır.

Kitapta dikkat çeken bir diğer husus ise Türkçe metnin son üç sayfası ile 1. Ve 101. Sayfaların kenarında bulunan Çince yazılardır.

Yazmanın ilk dokuz sayfası ile son üç sayfasının aslında boş olduğu, daha sonradan Çince yazılar ile doldurulduğu anlaşılmaktadır.

Ayrıca Çince yazıların eserin kime ait olduğu ve hangi dönemde yazıldığını belirten kısımlara eklenmesi ise tesadüfi değildir.

Yazma halindeki eser günümüzde Londra’da İngiliz Müzesinin (British Museum) doğu yazmaları bölümünde 8212 numarada saklanmaktadır.

Iraq Bitig’in Kelime Anlamı

Türk tamgalarının ve yazı sisteminin en büyük özelliği ise başta ve ortada ün-lüler kullanılmamasıdır.  Örneğin

 iki ünsüz yan yana ise ikisinin de adları okunur. Bir ünsüz ile bir ünlü yan yana ise hece oluşur. Bu özellikleri göz önünde bulun-durduğumuzda “Irk Bitig” şeklinde yapılan okumaların tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bizce, kitabın ismi Iraq Bitig şeklinde okunmalıdır.

Kadim Türkçe bir sözcük olan Iraq; uzak mesafe ve geçmiş gibi anlamları ifade eder. Iraq sözcüğüne Bitig kelimesinin eklenmesi ile “Iraq Bitig” yani “IRAKTAKİ BİLGİLER KİTABI” anlamına gelmektedir.

Uzaktakiler kelimesi ile kastedilen anlam ise uzak yerlere göç etmiş olan akrabalarımız, atalarımız veya uzak geçmişteki olaylardır. Eser uzaklara giden ataların öğütlerine, bilgilerine ve tecrübelerine şiirsel bir dille değinmektedir.

Iraq Bitig’in İçeriği

Iraq Bitig’de birçok konu ele alınmaktadır. Bunların başında tarih, coğraf-ya, devlet yönetimi, din, ahlak ve etnografya gelmektedir.

Bu kitap öğretici ve öğütleyici bir biçimde yazılmıştır. Paragrafların sonunda yer alan “buna göre biliniz kötüdür veya buna göre biliniz iyidir” şeklindeki ifadeler yaşantımızda karşımıza çıkabilecek olayların bize nasıl etki edeceğini anlatır. Karşılaştığımız  veya  karşılaşılması  mümkün  olan  olayların  yaşantımıza  yansımasının iyi mi yoksa kötü mü olduğunu anlatmaktadır.

 Bu kitabı önemli kılan diğer bir husus ise eserin “Erken Çağ Türk Tarihi” hakkında bilgiler vermesidir. Kitabın bölümleri arasında savaşlardan, göçlerden ve sürek avlarından bahsedilmektedir. Iraq Bitig okunurken bu hususlar dikkate alınmalıdır.

Iraq Bitig’de Din

 Birçok Türkolog Iraq Bitig’in Maniheist çevrede yazıldığını öne sürmektedir. Ancak eserde ne Maniheizm ne de başka bir din ile ilgili herhangi bir kesin bilgi yoktur. Lakin canın Tanrıya uçması, insanın günahlarından arınıp Tanrıya ozma-sı ve ölünün ateşe atılması gibi birçok delil buradaki inanışın Gök Tanrı inancı olduğunu göstermektedir.

Ünlü Türkolog A.V. Gabain, metinde Maniheizm’e ait hiçbir izin bulunmadığını tespit etmiştir. Ayrıca birçok Türkolog Iraq Bitig’in bir destan olduğunu veya bir destanın kopmuş parçaları olduğunu iddia etmektedir. Ölüyü Ateşe Verme Hadisesi Erken Türkler Gök Tanrı inancını benimsemiş ve yaşatmıştır. Bu inanca mensup olan halk ve Gök Tanrı inancının temsilcisi olup dini törenleri yöneten Ulu Kam, diğer adı ile Şaman ateşin temizleyici ve arındırıcı özellikte olduğuna inanırdı. Gök Tanrı inanışında kötü ruhları kovmak için; ölen kişinin otağı önünde ateş yakılır, ölen kişinin bedeni etrafında ateş yakılarak kötü ruhlardan arındırılması sağlanırdı. Bu saydığım ritüellerin dışında Türkler, ölüyü ateşe vererek günahlarından ve kötü ruhlardan arındırarak aklının, canının Tanrı’ya kavuşacağına inanırlardı.

Pazırık kazılarında görüldüğü üzere; Kadim Türk halklarından birisi olan İskitler’de hem ölüyü yakma hem de gömme geleneği bir arada görülmektedir. İskitlerdeki ölüyü yakma ve gömme geleneğine dair kayıtlar Heredot tarafından da desteklenmektedir.

Bu iki geleneğin Türklerdeki varlığını Çinliler şu şekilde anlat-maktadır: “Bir zamanlar ölülerini yakma alışkanlığında olan Türkler, onları şimdi toprağa gömüyor ve onlara mezar anıt dikiyorlar.” Sizlere yukarıda vermiş olduğumuz bilgileri

Abdülkadir İnan’ın Tarihte ve Bugün Şamanizm,

Prof. Dr. Ahmet Taşağıl’ın Kök Tengri’nin Çocukları,

 Yusuf Ziya Yörükan’ın Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm,

Timur B. Davletov’un Şaman

isimli eseri ve

Ka-zım Mirşan’ın kaleme almış olduğu eserleri kaynak alarak vermekteyiz. 

Iraq Bitig’in Yazı Dili Hakkında Bin Buda Mağaralarında birçok el yazması eser bulunmuştur. Bu eserlerin yazılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Iraq Bitig’de yazılış tarihi, yüzyılı bilinmeyen sadece tahminler yürütülebilen eserlerden sadece bir tanesidir. Birçok araştırmacı bu eserin 9’uncu yüzyıldan kalma olduğunu söylemektedir. Ancak kullanılan tamgalar, ses özellikleri ve yazılan metnin üslubu dikkate alındığında 9’uncu yüzyıldan çok daha önce yazıldığını söyleyebiliriz. Konuyu netleştirecek olursak Iraq Bitig’deki bazı tamgalar Orhun Yazıtlarındaki tamgalardan çok farklı bir şekilde seslendirilmiştir. Buna örnek olarak “ök” ve “ş” tamgalarını verebiliriz. Eğer eseri Orhun Türkçesine göre okumaya çalışırsak metin anlaşılmaz bir hale gelir ve çeviri başarısızlıkla sonuçlanır.

Yine örnek verecek olursak kitabın ilk sayfasında geçmekte olan “Tengri” kelimesi Orhun Türkçesine göre okunursa “Tengşi” gibi bir sözcük ortaya çıkmaktadır. Bu da hatalı okumaya neden olmaktadır.9’uncu yüzyıl İslam inancının Türkistan’da yerleştiği ve her türlü kültürel olaya etkili olduğu bir dönemdir. Iraq Bitig kitabının hiçbir yerinde İslam inancına ait hiçbir belirti olmaması bu kitabın İslam öncesi dönemde yazıldığının bir başka göstergesidir.

 Yaşadıkları çağda zengin bir edebiyat ve üslup meydana getirmiş olan Uygurlar birçok alanda eser yazmıştır.

Bu eserlere

Kalyanamkara

Papamkara,

Altun Yaruk,

Sekiz Yükmek

ve

Maitrsimit

gibi eserleri örnek verebiliriz.

Bahsi geçen eserlerin dili oluşum evresini tamamlamış, dil ve üslup bakımından olgun bir biçime ulaş-mıştır. Fakat Iraq Bitig’de bu durum görülmemektedir. Kelimelerin dizilişi, üslup ve anlatım biçimi incelendiğinde Iraq Bitig’de ki dilin gelişmemiş ve olgunlaşma evresini tamamlayamamış bir dil olduğunu görmekteyiz. Bu durum bize Iraq Bitig’in Uygurlar döneminden daha önce yazıldığını göstermektedir. Ayrıca eserin Uygur alfabesi ile değil de Kök Türk tamgaları ile yazılması da bu eserin Uygurlar döneminden bağımsız olarak yazıldığını göstermektedir. Ayrıca çok önemli bir noktaya da dikkat çekmek istiyorum: Kadim Türk tamgaları ve temiz  bir Türkçe ile yazılan bu kitapta “Türk” adının geçmemesi çok ilginçtir. Tartışılması ve araştırılması gereken en önemli hususlardan birisidir.

Türk adının kullanılmamasını değerlendirecek olursak karşımıza iki seçenek çıkmaktadır.

Birincisi, kitabı yazan kişi ve mensubu olduğu millet birçok Türk boylarından meydana gelen bir federasyon veya imparatorlukta yaşamaktaydı.

İkincisi ise, Türkler önceki çağlarda kendilerini farklı bir isimle adlandırmaktaydı.

Bu durumu

Prof. Dr. Fuzuli Bayat, Ay Kültünün Dini-Mitolojik Sisteminde Türk Boy Adları Etimolojisi isimli kitabı

nın 119. ve 134.Numaralı sayfalarında “Ok’’ ve “On’’ sözcüklerini göstererek Türklerin kendilerini bu kelimeler ile adlandırdığını etimolojik olarak ispat etmiştir. Iraq Bitig’de de sıkça geçen Ok ve On milleti Fuzuli Bayat’ın etimolojik delillerle gösterdiği Türk milletinin tarihi süreç içerisinde kullandığı isimlerinden biridir.

Kazım MİRŞAN da kitaplarında Erken Türklerin kendilerine TÜRK demeden önce OK ve ON olarak adlandırdıklarını defalarca belirtmiştir.

Iraq Bitig’in Yaşı Bu Uygur el yazması eserlerin gerçek yazılış tarihini tespit etmek için karbon esaslı olan kâğıtların, C14 karbon testi ile yaş tayini yapılmalıdır. Bu da ancak bu kitapları elinde bulunduran İngiltere’nin yapacağı bir işlemdir. İngilizlerin C14 kar-bon testi ile yaş tayini yapması için Kültür Bakanlığı baskı yapmalıdır.

Iraq Bitig Kitabının Yazılış Amacı ve Yazarı Hakkında Kitabın yazarı eserde belirtilmemiştir. Ya da hangi boya ait olduğunu belirten bir tamga bulunmamaktadır. Yalnızca kitabın son kısmında eserin ‘’Asınun Ita-çuk’’ isimli tarihçinin anısına yazıldığını anlamaktayız.

Yazar Iraq Bitig’i Asınun Itaçuk’tan duyduklarını kâğıda tamgalayarak gelecek nesillere bırakmıştır.

 Eserin yazılış amacını ise yine metnin son kısmından anlamaktayız. Metnimize göre eserin yazarı bu metni herkes okuduğundan kendine pay çıkarsın, ders alsın ve ona göre yaşasın diyerek yazmıştır.

 Mustafa Turgay TÜFEKÇİOĞLU - Özden İlteriş BULCA

https://www.docdroid.net/GEYfvYX/irak-bitik-icler-220218-rev-3.pdf#page=5