Konar-göçerler arasında besledikleri koyun ve keçilerin rengine göre isim
alma geleneği oldukça yaygındı (Halaçoğlu 2003: 103). Bu bağlamda Ak/çe Keçili
(KKA. TD. nr. 47, v. 392b; BOA. TD. nr. 8, s. 426), Kızılca Keçili (MAD. nr. 14,
v. 9b; KKA. TD. nr. 107, v. 16a; BOA. TD. nr. 61, s. 34), Ak/çe Koyunlu (KKA.
TD. nr. 47, v. 314b; KKA. TD. nr. 145, v. 41a; KKA. TD. nr. 67, v. 112a.-112b),
BAÜ
SBED
12 (22)
193
Balıkesir
Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü
Dergisi
Cilt 12 Sayı 22
Aralık 2009
ss.192-215
Kara Keçili (KKA. TD. nr. 110, v. 151a, 155b), Kara Koyunlu (KKA. TD. nr. 145,
v. 130a), Kara Kuzulu (BOA. TD. nr. 30, s. 555), Kara Koçlar (BOA. TD. nr. 49, s.
107) isimleri örnek olarak verilebilir. Karaca Koyunlu isminin de onların
besledikleri koyunların renginden almış olabilecekleri söylenebilir. Bununla
birlikte, kaynaklarda taifenin ismi Bayramlı Karaca Koyunlusu olarak geçmektedir.
Taifenin bu şekilde neden isimlendirildiği -şimdilik- meçhul olmakla birlikte,
taifenin nispet edildiği Bayram isimli kişinin taifenin boy beyi veya kethüdası olma
ihtimali oldukça yüksektir (Sümer, 1980: 367; Şahin, 2006: 121). Diğer taraftan
Bayramlı isimli bir cemaatin taife içinde ön plana çıkmasıyla bu ismin kullanılmış
olabileceği de düşünülebilir. Ancak ilk tahrirlerde Bayramlı isimli cemaate tesadüf
edilmezken, sadece 1550 tarihli son tahrirde Bayramlı isimli iki cemaat mevcuttur
(BOA. TD. nr. 270, s. 47, 52) İlk tahriri 1466-7 tarihinde düzenlenen taifenin
içinde Bayramlı cemaatine ancak 1550 tarihinde rastlanması bu ihtimali ortadan
kaldırmaktadır.
Öte yandan Menteşe sancağında yaşayan Karaca Koyunlular ile Doğu
Anadolu’da kurulan Kara Koyunlu Devleti arasında ilişkinin olduğu yönünde bir
bağlantı kurulmaya çalışılmıştır (Sarı, 2008: 59). Fakat, aynı ismi taşıyan bir konargöçer
taife ile siyasi faaliyeti sona ermiş bir devletin/beyliğin ilişkisini ortaya
koyacak arşiv belgelerinden mahrum olmamızdan dolayı (Gündüz, 2005: 32), Batı
Anadolu bölgesinde yaşayan Karaca Koyunlu Yörükleriyle Doğu Anadolu’da
kurulan Kara Koyunlu Devleti arasında bir bağlantından söz etmek mümkün
değildir. Nitekim Kara Koyunlu Devleti’nin 1468 tarihinde yıkılması (Uzunçarşılı,
2003: 185), Karaca Koyunlu Yörüklerinin ise ilk tahrirlerinin 1466-7 tarihlerinde
düzenlenmiş olması bu olasılığı ortadan kaldırmaktadır. Kara Koyunlu Devleti
bakiyelerinin Batı Anadolu’ya gelmesi, ancak diğer Türkmen toplulukları gibi,
XVI. yüzyıldan sonra olmalıdır. XV. ve XVI. yüzyıllarda Batı Anadolu’ya ait
tahrir defterlerinde Türkmen başlığı altında kaydedilen konar-göçerler ancak birkaç
cemaatle sınırlıdır (Gülten, 2008: 94).
3. DAĞILDIKLARI SAHALAR
Karaca Koyunlu taifesi Aydın ve Menteşe sancaklarında yaşamışlardır. Her
iki bölgede yaşayan taifelerin isimlerinin aynı olmasından dolayı aralarında bir
bağlantının olduğu düşünülebilir. Menteşe sancağında yaşayan taife nüfus artışı ve
buna bağlı olarak yaylak ve kışlak sıkıntısı yüzünden Aydın sancağından ayrılarak
belirtilen bölgeye gelmiş olabilir. Yörükler arasında bu tür örneklere rastlamak
mümkündür (Gülten, 2009: 235–242). Diğer taraftan Menteşe sancağındaki
taifenin Aydın sancağındaki taifeden bağımsız bir şekilde temsil olabilecekleri
ihtimali de gözden uzak tutulmamalıdır.
Aydın ve Menteşe sancağında yaşayan cemaatlerin zaman zaman farklı
kazalarda tahrire tabi tutuldukları görülmektedir. Bu durum, cemaatlerin hareket
halinde olması nedeniyle tahrir sırasında bulundukları kazaların farklı olmasıyla
açıklanabilir. Bu yüzden tahrirlerde cemaatlerin yaşadıkları yerler kesin olarak
tespit edilememektedir. Fakat Aydın sancağında yaşayan cemaatlerin tamamı
1466-7, 1473-7 ve 1476-7 tarihli tahrirlerde Tire kazasında gösterilmiştir. Kanuni
döneminde düzenlenen tahrirden itibaren ise cemaatlerin bağlı oldukları kazalar
belirtilmeye başlanmış olmasına karşılık, cemaatlerin bulundukları yerlerin sıhhatli
bir şekilde kaydedildiği söylenemez.
Tahrirlerden tespit edilebildiği kadarıyla Aydın sancağında bulunan
cemaatlerden Dermeyan, Çenğli ve Küçük Ali Ayasuluğ kazasında (BOA. TD. nr.
176, s. 148, 149, 190; BOA. TD. nr. 270, s. 10–11); Derzi Ali, Beğiler, Darıcılar,
Sarıcalar, Ahiler, Kan Tura, Sadıklar, Budaklar, Arğulu, Hacı Dağ Eri, Ali Hanlar
ve Eskiciler, Bohyalı, Sevinçler ve Eymirli Birgi kazasında (BOA. TD. nr. 414, s.
5, 24, 42; BOA. TD. nr. 176, s. 162, 163, 165, 167, 168, 169, 172-176, 181-185;
Batı
Anadolu’da
Bir Yörük
194
BOA. TD. nr. 270, s. 22-26, 48, 55-59); Yonca, Penbeğan, Çamurlu, Ulu Serli, Bey
Gözü, Bayramlı ve Germiyancık Güzelhisar kazasında (BOA. TD. nr. 176, s. 188–
190; BOA. TD. nr. 270, s. 45–47); Derzi Ali cemaatinin bazı kollarıyla Öksüzler,
Boynuz Sökümü, Karaca Koyunlu, Balçık Havlu, Çobansalar, Bayramlı ve
Koğluca İzmir kazasında (BOA. TD. nr. 414, s. 2–4; BOA. TD. nr. 176, s. 141–
144; BOA. TD. nr. 270, s. 49–53); Ahiler ve Darıcılar cemaatlerinin bazı kolları ile
Köseler ve Çallı Sart kazasında (BOA. TD. nr. 414, s. 30; BOA. TD. nr. 176, s.
169–171, 176–181; BOA. TD. nr. 270, s. 35–41, 54); Darıcılar cemaatinin bazı
kolları, Eymirli, Hamitli, Yunuslu, Uzuncalar, Büksüzler, Hoşavlı, Kayraklar,
Vaysal, Hızır Fakih, İpçiler, Hacı Hızır, Hacı Dağ Eri, Sevinçler, Turasanlar,
Tusiler, Beğiler, Çalışlar, Kayraklar, Toyranlı, Yoğunlar, Gedikler, Bohyalı,
Yonca, Taş Tepe, Karalar, Büksüzler, Yağmurlar, Kaşı Kara, Dündarlı, Kınıklar,
Uçarlar, Hoşavlı, Kara Aliler, Sadıklar, Yamanlı, Ali veled-i Sarı Eymir,
Tekyalılar, Nusretler, Keleş ve Ahmetler Tire kazasında (BOA. TD. nr. 414, s. 5–7,
11, 16, 18-26, 32–37, 47; BOA. TD. nr. 176, s. 144–74; BOA. TD. nr. 270, s. 2–9,
31–34); Boyarlar Kestel kazasında (BOA. TD. nr. 270, s. 48); İne Havlu, Kara
Hızırlar ve Kaya Başı Kütahya sancağının Honaz kazasında (BOA. TD. nr. 270, s.
61–62); Darıcı cemaatinin bazı kolları Saruhan sancağının Ilıca kazasında (BOA.
TD. nr. 176, s. 176, 180; BOA. TD. nr. 270, s. 35–37); Kara Koyunlu ve Işıklar
Kütahya sancağının Lazıkıyye kazasında (BOA. TD. nr. 270, s. 60–61); perakende
bir cemaat Saruhan sancağının Manisa kazasında (BOA. TD. nr. 270, s. 35);
Beğiler cemaatinin bazı kolları ise Yenişehir kazasında bulunmaktaydı (BOA. TD.
nr. 414, s. 23; BOA. TD. nr. 270, s. 42).
Menteşe sancağında bulunan tirlerden Timur Balat kazasında (BOA. TD. nr.
61, s. 107; BOA. TD. nr. 166, s. 488; BOA. TD. nr. 176, s. 133; BOA. TD. nr. 337,
v. 52b); Mustafa, Mustafa veled-i Hüseyin, Kancık Mustafa Bozüyük kazasında
(BOA. TD. nr. 61, s. 110; BOA. TD. nr. 166, s. 488; BOA. TD. nr. 176, s. 136;
BOA. TD. nr. 337, v. 54b; KKA. TD. nr. 110, v. 47a); Hızır veled-i Hamza,
Durmuş veled-i İlyas, Timur veled-i Mustafa, Mustafa veled-i Yakup, Ali ElMezbur,
Nefs-i Kızıl Tepe, Panayır benam-ı Hamza veled-i Ali, Kızıl Tepe, Karaca
Koyunlu ve Yağasir (?) Çine kazasında (BOA. TD. nr. 61, s. 99–111; BOA. TD.
nr. 166, s. 487–488; BOA. TD. nr. 176, s. 123–138; BOA. TD. nr. 337, v. 50a-
52b); Karaca Koyunlu ve Yusuf veled-i Ahmet Defteran kazasında (BOA. TD. nr.
166, s. 488); Karaca Koyunlu, Ali veled-i Durmuş ve Hanlar/Canlar Mazun
kazasında (BOA. TD. nr. 61, s. 106; BOA. TD. nr. 166, s. 488; BOA. TD. nr. 176,
s. 132; BOA. TD. nr. 337, v. 54b-55a; KKA. TD. nr. 110, v. 47b-48b); Kösten,
Ereğli, Koca Hacı, Karaca Koyunlu, Mustafa veled-i Yakup ve Kara Ahmet Peçin
kazasında (BOA. TD. nr. 61, s. 108–109; BOA. TD. nr. 166, s. 488; BOA. TD. nr.
176, s. 134–136; BOA. TD. nr. 337, v. 52b-54a; KKA. TD. nr. 110, v. 46b-47a);
son olarak Seydi veled-i Beyli ise Sobuca kazasında tahrir edilmişti (BOA. TD. nr.
61, s. 104; BOA. TD. nr. 166, s. 488; BOA. TD. nr. 176, s. 130).
http://turkcetarih.com/wp-content/uploads/2015/07/BATI-ANADOLU%E2%80%99DA-B%C4%B0R-Y%C3%96R%C3%9CK-GRUBU-XVI.-Y%C3%9CZYILDA-KARACA-KOYUNLULAR.pdf
Microsoft Word - 015 sadullah gulten.doc
